Dr Umesh Mundlye: बोरवेल पुनर्भरण

बोरवेल पुनर्भरण - समज गैरसमज

मागच्या आठवड्यात मंडणगडला गेलो होतो. माझी सवय आहे की सकाळी आपण राहतो त्या परिसरात एक चक्कर मारायची तिथली झाडं, पाणी, पक्षी वगैरे पहायचं. तिथे ज्या हॉटेलमधे राहिलो होतो तिथे एक बोरवेल होती. त्या बोरवेलच्या सभोवताली एक चौकोनी खड्डा केला होता (5×5 फुटांचा, 10 फूट खोल) आणि त्यात खडी आणि रेती टाकून तो खड्डा जवळजवळ भरला होता. त्या खड्ड्यात घराच्या छपराचं पाणी सोडलं होतं.

मालकिणबाई बागेत काम करत होत्या. मी त्यांच्याशी गप्पा मारायला गेलो कारण मातीत हात घालून आनंदाने काम करणारी माणसं मला आवडतात. त्यांना मी या प्रकाराबद्दल विचारलं. त्या म्हणाल्या की बोरवेलचं पुनर्भरण केलंय. पावसाचं पाणी इथे खड्ड्यात सोडलंय ते जमिनीत मुरेल आणि आमच्या बोरवेलला त्याचा फायदा होईल.

मी चकित झालो. पाणी व्यवस्थापन क्षेत्रात काम करत असल्याने मला या योजनेचं विशेष आश्चर्य वाटलं. असा उपाय करून बोरवेलमधे पाणी जाणार का नक्की आणि किती पाणी जाणार असे प्रश्न विचारल्यावर त्या गोंधळल्या. मग मी त्यांना माझ्या प्रश्नामागचं कारण सांगितलं.

असं का करू नये -

बोरवेल करताना जोपर्यंत माती, मुरूम असतो, तोपर्यंत केसिंग पाईप टाकतात, ज्यायोगे बोरवेल ढासळत नाही. खाली पक्का दगड (काळा कातळ) लागला की मग तो ड्रील करून त्याच्याखालचा पाण्याचा साठा शोधला जातो.

आता, जेव्हा पाऊस पडतो आणि पाणी नैसर्गिकपणे किंवा योजनेमार्फत जमिनीत मुरवलं जातं, तेव्हा ते मातीतून खाली जात जात शेवटी खालच्या कातळापर्यंत पोहोचतंं. पण त्याखाली जायला त्याला जागा नसते. कातळात क्वचित असणार्या हेअरलाईन फटींमधून त्यातलं 12 ते 15% पाणी खालच्या स्तरात जातं, तेही अनेक वर्षांमधे.

कातळाच्या वरच्या भागात जेव्हा पाणी मुरवलं जातं तेव्हा बोरवेलच्या केसिंग पाईपमुळे ते पाणी बोरवेलमधे जाऊ शकत नाही. तो खड्डा पावसात भरतो आणि ते पाणी वाहून जातं उताराच्या दिशेने. त्यामुळे बाजुला खड्डा करून पाणी मुरवणं हे फायद्याचं नक्की नाही.

योग्य उपाय योजना -

विहीर असेल तर हे फायद्याचं ठरू शकतं कारण विहीरीचे झरे हे कातळाच्या वर असल्याने मुरवलेलं पाणी विहीरीतून परत काढता येऊ शकतं.

बोरवेल पुनर्भरण करताना मात्र पाणी एका चेंबरमधे घेऊन ते फिल्टर करून मग थेट बोरवेलच्या केसिंग पाईपला जोडलं तरच तुम्ही सोडलेलं सर्व पाणी तुमच्या बोरवेलच्या साठ्यात जातं. यात आपण जवळजवळ 90% पर्यंत पडणारं पाणी बोरवेलच्या साठ्यात सोडू शकतो.