Watershed development structure - For enhancing life of wells & water table upstream the bund

जलसंधारण-
जलसंधारण म्हणजे एखाद्या परिसरात पडणार्या पावसाचे पाणी किंवा वाहून आलेले आणि जाणारे पाणी शास्त्रीय पद्धतीने विविध उपायांचा वापर करून अडवणे, साठवणे आणि जिरवणे. याचा उपयोग जमिनीतील पाण्याची पातळी वाढणे, त्यामुळे परिसरातील पाण्याच्या स्त्रोतांची ताकद आणि आयुष्य वाढणे यासाठी होतो.
अशा प्रकारच्या कामांमधून पिण्याचं पाणी, वापराचं पाणी, जनावरांसाठी पाणी, शेतीसाठी पाणी, इत्यादि कारणांसाठी पुरेसं पाणी गावाच्या परिसरात उपलब्ध होऊ शकतं.
यातील अत्यंत परिणामकारक ठरणारा पण अत्यंत दुर्लक्षित किंवा माहितही नसणारा उपाय म्हणजे "भूमिगत बंधारा".
भूमिगत बंधारा (subsurface bund) -
भूमिगत बंधारा साधारणपणे ओढे, नदी यांमधे तसेच उतारावरच्या जमिनीत वेगवेगळ्या terraces वर विहीरीच्या खालच्या पातळीवर जमिनीखाली बांधला जातो. यामधे योग्य ठिकाण निश्चित करून मग एक चर खोदला जातो. खाली चांगला, अखंड दगड लागला की मग त्या भागात mass concrete चा बंधारा बांधला जातो आणि चर परत बुजवला जातो.
वर पाहणार्याला हा बंधारा बरेचदा कळतही नाही.
फायदे -
1. यात कोणाचीही जागा वाया जात नाही.
2. जमिनीखाली पाणी साठत असल्याने शेतीची जागाही वाया जात नाही, तिथे शेती करता येते.
3. पावसाळ्यानंतर पाणी जमिनीखालून वाहत राहते, ते यामुळे थांबवता येते.
4. जमिनीखाली असल्याने खर्च खूप कमी होतो. आणि देखभाल खर्च बिलकूल नाही.
5. पाणी जमिनीखाली अडल्यामुळे बाष्पीभवन कमी होतं, पाणी जास्त काळ टिकतं.
6. वरच्या शेतात काही प्रमाणात ओल राहते, त्यावर दुसरं पीक घेता येतं.
7. आजुबाजूच्या सर्व विहीरींचं पाणी जास्त काळ टिकतं.
भूमिगत बंधारा हा जलसंधारणातला अल्पमोली, बहुगुणी उपाय आहे.
टीप - हे काम योग्य सल्लागाराच्या सहाय्याने करावे म्हणजे उपाय होईल अन्यथा, चुकीच्या पद्धतीने केल्यास अपाय होऊ शकतो.